De voornaamreeks: een lijntje van Lijntjes

(The namesake line. English summary at the bottom)

Wil je iemand een persoonlijk - genealogisch - verjaardagscadeautje geven, denk dan eens aan een voornaamreeks. Het maken van een voornaamreeks is een leuke bezigheid die je ook buiten de lijnen van bloedverwantschap, ja buiten elke familieband kan brengen. Je volgt de dragers van een bepaalde voornaam van generatie op generatie terug in de tijd en rijgt ze aaneen tot een reeks.

Vernoemen van kinderen was tot de Tweede Wereldoorlog in Nederland regel. Ouders gaven een kind meestal de naam van een familielid en dat gebeurde volgens een bepaald vernoemingspatroon: eerst waren de grootouders van het kind aan de beurt en dan ooms en tantes of overgrootouders, oudooms en oudtantes, neven en nichten of de ouders zelf. Stamboomonderzoekers gebruiken vernoeming en vernoemingspatronen om er familierelaties mee te bewijzen. Maar je kunt er dus ook als zelfstandig doel van een onderzoek mee aan de slag, de herkomst van een voornaam achterhalen.
 
De een is trots op zijn voornaam, de ander niet. Schoonmoeder Lijntje Vroonland draagt haar voornaam met ere, al kort ze hem de laatste jaren soms wel eens af tot 'Lijn'. Vroeger had je vele meisjesnamen op 'tje'. Maar die zijn uit de mode geraakt. Dat geldt voor Lijntje al helemaal omdat dit woord ook nog andere betekenissen heeft. Je kunt het trekken, je kunt het snuiven. De volgende grafiek - ontleend aan de Nederlandse Voornamenbank van het Meertens Instituut - laat zien dat de laatste decennia nog geen tien kinderen per jaar Lijntje als eerste naam kregen. 

Wie Lijntje tegenwoordig wil vernoemen neemt zijn toevlucht tot namen waar een echo van de oorsprong in doorklinkt: Eline, Madeleine, Linda of Cathelijne bijvoorbeeld.
Net als een aantal van haar nichten is Lijntje Vroonland vernoemd naar grootmoeder Lijntje de Raadt.De voornaamreeks laat zich voorlopig terug in de tijd volgen tot Lijntje Ariens de Hartogh, die in  1708 in Ridderkerk trouwde met Arij Dirksz van Tuijl. Veel Zuid-Hollandse doop-, trouw- en begraafregisters staan tegenwoordig online bij het Nationaal Archief, zo ook trouwregisters van Ridderkerk:

De voornaamreeks ziet er als volgt uit:

Lijntje Vroonland (geb. Velsen-Noord 1922)
              Grootmoeder van moederskant:
Lijntje de Raadt (Rhoon 1855 - Velsen 1933)
              Tante van vaders kant:
Lijntje de Raadt (Rhoon 1814 - 1851)
             Grootmoeder van moeders kant:
Lijntje Janse Velthoen (Rhoon 1753 – Rhoon 1813)
             Grootmoeder van moeders kant:
Lijntje Ariens de Hartogh (tr. Ridderkerk 1708)

Je kunt een voornaamreeks illustreren met portretten, bronnen en informatie uit de Nederlandse Voornamenbank, over oorsprong, gebruik, populariteit en spreiding. Een kaartje van Nederland geeft de spreiding van de naam in 2006. Voor Lijntje ligt het zwaartepunt in zuidelijk Zuid-Holland, de streek waar de oudst bekende generaties vandaan komen.

 
De motieven van ouders om het kind een bepaalde voornaam te geven kunnen we meestal niet meer achterhalen. Als de oudste vier kinderen de voornamen van de ouders van een echtpaar hebben, dan is wel duidelijk dat zij vernoemd zijn. Bij de daarop volgende kinderen kan het lastiger zijn. Is Lijntje de Raadt vernoemd naar haar jong overleden tante of naar haar overgrootmoeder? We kunnen het niet meer navragen.
Vernoeming strekt zich soms uit tot familieleden buiten de kring van bloedverwanten: een aangetrouwde oom of tante of een overleden partner van vader of moeder bijvoorbeeld.Daarmee brengt de voornaamreeks je in families die je anders snel links zou laten liggen, omdat het geen bloedverwanten zijn. Dat zie je terug in de volgende voornaamreeks:

Wilhelmina (Mien) van Kleinwee (Woerden 1924 -Woerden 2006)        

                Grootmoeder van moeders kant:           

Willemina (Mijntje) Straver  (Hekendorp 1865 - Maarssenbroek 1899)

                Overleden eerste echtgenote van de vader:      

Willemijntje Rijkelijkhuizen (Hekendorp 1818 - Hekendorp 1861)

                Overleden broertje:       

Willem Rijckelijckhuijsen  (Hekendorp 1817- Hekendorp 1818)

                Oom van vaders kant: 

Willem Rijckelijckhuijsen (Blokland 1769 - Montfoort 1816)

                Grootvader van vaders kant:   

Willem Rijckelijckhuijsen (tr. Snelrewaard 1720)

                Grootvader van moeders kant:               

Willem [Keijser]

In deze voornaamreeks treedt ook wisseling van geslacht op. Wilhelmina wordt Willem. Dat is een bekend verschijnsel voor de genealoog. We zien het regelmatig bij echtparen die alleen of overwegend kinderen van één geslacht krijgen. Worden er alleen maar dochters geboren dan kiest een echtpaar de vrouwelijke variant van de naam van de grootvader van een kind. Dirk wordt bijvoorbeeld Dirkje of Dora, Gerrit wordt Gerritje of Grada. Geslachtswisseling leidt soms tot nieuwe voornamen. Een voorbeeld hiervan is Servasinus, mannelijke vorm van Servasina dat weer van Servaas komt:

Adrianus Servasinus Honcoop

             Vader:

Adrianus Servasinus Honcoop

             Grootmoeder van vaders kant:

Adriana Servasina van Eekelen (1881-)

             Grootouders van vaders kant:

Servaas van Eekelen (Etten 1802-) tr. Etten-Leur 1830 

Adriana Gelijns (Etten ca 1804 -)

Zo´n reeks kan zich ook buiten de kring van verwanten begeven. Kinderen kregen dan bijvoorbeeld de voornaam van een buurman of buurvrouw, vriend of vriendin, de dokter, verpleegkundige, pastoor of dominee, of de werkgever. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen daar nieuwe ´helden´ bij: filmsterren, popmusici, of sportlieden. Goed om dit soort vernoemingen te documenteren, vast te leggen in de familieadministratie.

Zo vallen er allerlei interessante ontdekkingen te doen en verhalen te vertellen bij onderzoek voor een voornaamreeks.

English summary

Before World War II naming children after relatives was quite common in the Netherlands. The first relatives to be named were the grandparents of the children, then uncles and aunts, nephews and nieces, great uncles and great aunts etcetera. Genealogists use these naming patterns to build a case. But you can also research a namesake line independently, to see how a particular Christian name was carried from one generation to another. Researching a namesake line you will not seldomly cross the lines of blood relationship, of consanguinity, when children were named after people related by marriage or after people who had no family relation with the child whatsoever: a neighbour, friend, doctor, vicar, employer etcetera. Exploring a namesake line is an interesting research form for genealogists.