De Deutscher Genealogentag vond eind september in Heidelberg plaats. Jaarlijks organiseert een van de verenigingen uit de Deutsche Arbeitsgemeinschaft Genealogischer Verbände (DAGV) de Genealogentag. Dit jaar zorgde FamilySearch voor de organisatie, dat daarmee de DAGV uit de brand hielp omdat een andere vereniging zich als organisator terugtrok.
De Deutscher Genealogentag geeft een beeld van hoe de genealogie zich in Duitsland ontwikkelt en biedt de gelegenheid 'spelbepalers' bij onze oosterburen te ontmoeten. Thema van het driedaagse evenement was ´Die Welt in Deutschland; Deutsche in der Welt´. Met 367 vooraanmeldingen en enkele tientallen dagaanmeldingen lag het aantal deelnemers iets boven de 400. Deze editie van de Genealogentag deed het daarmee beter dan die in Erlangen, waar ik in 2011 was.
Het programma telde zo'n veertig lezingen en daarnaast was er een genealogische markt met veertig exposanten. Dat waren de meest geslaagde onderdelen van het programma. De 'Posterausstellung', waarbij een tiental stambomen van enkele deelnemers tentoongesteld werden, en ook de 'Lange Nacht der Genealogie' waren minder geslaagd. De 'Lange Nacht' op zaterdagavond had tot doel uitwisseling tussen de deelnemers, maar zonder verdere regie werd het een 'Kurze Nacht' waarbij de deelnemers vooral met bekenden aan het eigen tafeltje bleven zitten. Het idee is leuk, maar vraagt nog om wat meer uitwerking.
 |
| Het gemeentecentrum van de LDS kerk, waar de lezingen werden gehouden |
Namenprofessor
De populaire namenprofessor Jürgen Udolph hield voor mij de meest aansprekende lezing, over de herkomst en betekenis van familienamen. Hij stichtte na zijn vertrek bij de universiteit in Leipzig, waar hij de laatste hoogleraar namenonderzoek was, zijn eigen bedrijf Prof. Udolph Zentrum für Namenforschung. 'Namen zijn getuigen van de geschiedenis' zo hield hij zijn publiek herhaalde malen voor. Om namen te kunnen duiden moet je ze terug in de tijd volgen tot de plek waar ze zijn ontstaan. Daarbij is kennis van de taal of het dialect van ontstaan onontbeerlijk. In namen zien we woorden terug die in de levende taal niet meer voorkomen. Het Duitse familienamenreservoir telt vele namen die hun oorsprong vinden in andere talen dan het Duits. Zo zijn er alleen al 15 miljoen Duitsers die een Poolse en 3 miljoen die een Tsjechische naam dragen.
Udolph lardeerde zijn lezing met talloze kaartjes, die de verspreiding van bepaalde namen door de tijd heen laten zien, en gaf in een rap tempo vele aansprekende voorbeelden. De naam Levin bijvoorbeeld is niet (altijd) van Franse of Joodse oorsprong, maar gaat ook wel terug op het Germaanse Lefvin, wat 'lieve vriend' betekent. De op het oog vreemde naam 'Nonnenmacher' is te herleiden tot een dialectwoord dat 'castreerder van dieren' betekent.
Deutsche Zentralstelle für Genealogie, Leipzig
Thekla Kluttig, hoofd van de afdeling Deutsche Zentralstelle für Genealogie van het Staatsarchief in Leipzig, sprak over de collecties en onderzoekmogelijkheden van de DZfG (zie ook wikitekst). Deze instelling werd in 1967 in Oost-Duitsland opgericht als Zentralstelle für Genealogie. Na de vereniging van oost en west voegde men daar in 1990 'Deutsche' aan toe, vanuit de ambitie hier een landelijk centrum voor familiegeschiedenis van te maken. Dat is niet gelukt. De collecties, zo'n tien strekkende kilometer boekenplank, werden in 1995 ondergebracht bij het Saksische Staatsarchiv in Leipzig.
Belangrijke collectieonderdelen vinden hun oorsprong in de jaren dertig en veertig, zoals het archief van het 'Reichssippenamt', de Ahnenkartei en een collectie van 1.000 originelen en 16.500 microfilms van dtb-registers uit gebieden die nu veelal buiten de Duitse landsgrenzen liggen. De Mormonen kopieerden in de jaren zestig en zeventig de meeste van deze films. De DZfG verzamelde ook veel Ortsfamilienbücher (of Ortssippenbücher), die een opgave van de historische bevolking van een plaats, gerangschikt in gezinnen en vooral gebaseerd op de genealogische basisbronnen.
De DZfG heeft een kleine staf, de dienstverlening is daarom beperkt en zal zich meer en meer concentreren op het wegwijzen en het beschikbaar stellen van inventarissen en 'Findmittel', 'Findbücher' (informatiebladen) voor onderzoekers.
Onderzoekers zullen de collectie ter plaatste in het Staatsarchiv moeten raadplegen.Geld om te digitaliseren is er niet.Voor digitalisering zoekt men waar mogelijk samenwerking, zoals met CompGen, de vereniging voor computergenealogie. In een gezamenlijk project zijn 50 van de 1.100 plaatselijke adresboeken uit de collectie gedigitaliseerd en ontsloten.
 |
| Schermvoorbeeld van het programma PhotoIdent |
Genealogische markt
Dat waren vooral genealogische verenigingen, maar ook uitgevers, en verkopers van software en webservices. Naast bekende ´gezichten´ als de Degener Verlag, Stammbaumdrucker, CompGen, en de Verein fùr Familienkunde in Ost- und West-Preussen waren er ook nieuwkomers zoals Geneanet, dat zich actiever in Duitsland profileert.
Onder de aangeboden software viel voor mij PhotoIdent op. Het is een programma waarmee je je foto's kunt archiveren met daarbij een handig systeem om de namen en verdere gegevens van personen in vast te leggen. Een van de mogelijkheden: een pdf-formulier met foto, waarin je de jou bekende gegevens hebt ingevuld en dat je rondstuurt voor aanvulling. Na terugzending van het formulier worden de gegevens in je database opgenomen.Een proefversie van het programma is gratis te downloaden.
Zo'n congresbezoek levert soms ook leuke toevalsvondsten op. Bij de stand van de Arbeitsgemeinschaft ostdeutscher Familienforscher (AGoFF) kwam ik bladerend door het Zeitschrift für ostdeutsche Familienkunde een artikel van Rudolf Vandré tegen, over de herkomst van zijn familienaam, die ook wel gespeld wordt als Vandrey en Vandree. Ik was die naam wel eens in de VS tegengekomen en veronderstelde dat er een relatie met mijn familienaam zou kunnen bestaan. Dat blijkt niet zo te zijn: deze naam is afkomstig van een Slavische vorm van de bijbelse naam Andreas.
CompGen Verein für Computergenealogie
De meest interessante deelnemer vanuit Nederlands perspectief is CompGen, de Verein für Computergenealogie. Deze vereniging speelt een centrale rol in de Duitse internetgenealogie. Hun website is een goed startpunt voor Nederlandse genealogen die onderzoek willen doen in Duitsland, alleen al vanwege de portalfunctie die het heeft.
Bestuurslid Timo Kracke praatte me bij over wat op dit moment actueel is bij CompGen, de ontwikkelingen voorde komende twaalf maanden.
Een van de dingen die aangepakt wordt is 'Das Genealogische Orts-Verzeichnis' (GOV). Duitsland heeft een complexe geografische geschiedenis. Het is als genealoog de kunst om vast te stellen tot welke bestuurlijke eenheid een plaats in een bepaalde periode hoorde. Daarbij heb je te maken met gelijknamige plaatsen, veranderende namen, enz. 'Das Genealogische Orts-Verzeichnis' (GOV) helpt daarbij. Compgen werkt aan een verbeterde koppeling met genealogische programma's, waarbij het gemakkelijk wordt vanuit je programma de data van GOV op te halen.
Daarnaast wordt VereinOnline gemoderniseerd, meer web 2.0. Deze service wijst de weg naar de vele genealogische verenigingen in Duitsland. Elke vereniging heeft er zijn eigen pagina. Bijzonder handig als je contacten wilt leggen met onderzoekers in de regio waar je voorouders vandaan komen.
Het Universal Data Entry System (DES) wordt verder uitgebouwd. Vrijwilligers kunnen hierin, na registratie en inlog, meewerken aan het ontsluiten van bronnen. Het is inmiddels gebruikt voor de invoer van lijsten van gevallenen in de Eerste Wereldoorlog die in kranten zijn gepubliceerd en voor adresboeken.
Voor wie de mensen achter CompGen beter wil leren kennen: ze komen volgend jaar naar de tweede editie van het Famillement, op 8 oktober 2014 in Leiden.
In 2014 vindt de Deutscher Genealogentag van 12 tot 14 september in Kassel plaats, georganiseerd door de Gesellschaft für Familienkunde in Kurhessen und Waldeck. Thema is 'Glasmacher, Zuckerbäcker, Soldaten, Märchen'. Interessant voor Nederlanders met Hessische soldaten onder hun kwartieren, en anderen met Hessische voorouders.
