De stad Gotha is de navel van de genealogische wereld, zo betoogde Oberbürgermeister Knut Kreuch in zijn openingstoespraak voor de 67e Deutscher Genealogentag. Voor drie dagen had de burgemeester binnen de grenzen van Duitsland gelijk. De Deutscher Arbeitsgemeinschaft genealogischer Verbände (DAGV) hield er van 2 tot 4 oktober zijn jaarlijkse Deutscher Genealogentag. In dit blog wat indrukken van deze manifestatie.
Gotha adelt
Burgemeester Kreuch, zelf een enthousiast 'Hobbygenealoge' bracht tijdens de openingsavond in rap tempo en op een cabareteske manier een fraai staaltje city marketing. De stad gebruikt ´Gotha adelt´ om zich te verkopen, een slogan waar zij een nationale marketingprijs mee won. Het koppelt het imago van de stad aan de Almanach de Gotha, waarin bijna twee eeuwen lang adellijke geslachten werden opgetekend, en daarnaast aan de adelsgeschiedenis van de stad zelf.
Het oude stadscentrum wordt gedomineerd door slot Friedenstein, het grootste vroeg-barokke kasteelcomplex van Europa. Dit werd gebouwd onder hertog Ernst 'der Fromme' van Saksen-Gotha (1601-1675), ook wel 'de Opa van Europa' genoemd. De stad gaat er prat op dat alle tegenwoordig regerende Europese vorstenhuizen Ernst als voorvader hebben (en vele niet meer regerende). In de stadswinkel 'Gotha adelt' op de markt zijn, op een van de wanden, de afstammingsreeksen van de regerende vorsten, inclusief Willem-Alexander getekend, voorzien van portretten.
 |
| Gezicht op Gotha vanaf slot Friedenstein (foto van de auteur) |
Goed bezochte Genealogentag
De 67e editie van de Deutscher Genealogentag werd goed bezocht. Aan het eind van het weekend telde de organisatie ruim 400 betalende bezoekers. Daarnaast bezochten enkele honderden geïnteresseerden de gratis kramenmarkt in de 'Orangerie', onderdeel van het slotcomplex Friedenstein. De bekende commerciële partijen en verenigingen waren vertegenwoordigd, met zoals gebruikelijk wat meer vertegenwoordigers uit de regio van de congresplaats. In de Orangerie en op twee lokaties dicht daarbij werden de lezingen gehouden. Nieuw was dat men een 'gastland' had: Zweden. Om hier vorm aan te geven was er een enkele lezing over Zweedse genealogie in het Duits of Engels en een enkele lezing over Duitse genealogie in het Zweeds of Engels, maar een Zweedse stand ontbrak op de kramenmarkt.
 |
| De Orangerie (foto van de auteur) |
Vijfentwintig jaar Duitse eenheid en de genealogie
De zaterdag van het congres viel samen met de viering van vijfentwintig jaar Duitse eenheid. In Gotha zelf was daar niet veel van te merken, behalve dan dat de winkels gesloten waren. Er waren geen optochten of grote festiviteiten.
Met het wegvallen van de grenzen konden genealogen ongehinderd door Duitsland gaan reizen. Voor de vereniging van de beide Duitslanden kregen Oost-Duitsers slechts toestemming om naar het westen te reizen als ze gepensioneerd waren, zo vertelt Andreas Rösler me bij de stand van de Arbeitsgemeinschaft ostdeutscher Familienforscher. Na de Wiedervereinigung vielen deze belemmeringen weg. En het werd in de loop van de vijfentwintig jaar eenheid ook gemakkelijker om in de voormalige Duitse gebieden in Oost-Europa onderzoek te doen. Dat heeft te maken met het feit dat Duitsland in het eenheidsverdrag van 1990 afstand deed van gebiedsaanspraken buiten de grenzen die toen weren vastgesteld. Men hoefde in Polen niet bang te zijn dat een Duitser, die genealogisch onderzoek kwam doen, uit was op het terugkrijgen van de rechten van zijn voorouders. Rösler ziet de laatste jaren in Oost-Europa zelfs enige belangstelling ontstaan voor de Duitse periode van de lokale en regionale geschiedenis.
 |
| Onderweg in Gotha, Trabant van voor de Wiedervereinigung: 'Atme tief, die Luft ist Selten' (foto van de auteur) |
Duitse eenheid en genealogisch versplintering
Gesprekken met Rösler en andere Duitse genealogen maken wel duidelijk dat er weliswaar Duitse eenheid is, maar dat genealogisch onderzoek nog steeds moeizaam is, door de grote decentralisatie van bronnen. Genealogische basisbronnen liggen bij overheidsarchieven of kerkelijke archieven, lokaal, regionaal, (bundes)landelijk. Een deel van deze basisbronnen is verfilmd, een deel niet en moet nog als origineel worden geraadpleegd. Die originelen worden daarom 'gekoesterd' door de beheerder. Beperkte openingstijden en geringe aantallen leesapparaten leiden tot lange wachttijden. Berucht is het archief in Dresden waar de protestante kerkeboeken voor heel Saksen op microfilm ingezien kunnen worden: er is een handvol apparaten en wachttijden kunnen oplopen tot drie maanden.
Het 'Kirchenpuchportal' Archion, waar Duitse genealogen hun hoop op gevestigd hadden (zie mijn verslag van de 66e Genalogentag in Kassel), lijkt niet goed van de grond te komen, zo hoor ik van de genealogen die het gebruiken. Het platform ging 20 maart 2015 live. Verschillende instellingen die deel zouden nemen haakten af, deels vanwege de kosten, deels om een eigen website te beginnen. Het aanbod aan bronnen is beperkt en de kosten voor de gebruiker zijn hoog. Om een indruk te geven: voor een jaarpas betaalt een amateur-onderzoeker 178,80 euro, een professional 599 euro. Daarbij mopperen genealogen over de gebruiksonvriendelijkheid van de website.
Voor Duitse genealogen die over de grens kijken is het frustrerend om te zien dat in de omringende landen juist steeds meer basisbronnen beschikbaar komen, niet alleen databases, maar ook scans van de originelen.
Oostenrijk digitaliseert in hoog tempo
Ook in Oostenrijk gaan de digitale ontwikkelingen snel. In Oostenrijk werd de door de overheid zelf bijgehouden burgerlijke stand in 1938 ingevoerd, na de Anschluss bij Duitsland. Tot die tijd verzorgde de kerk de officiële registratie van doop, huwelijk en overlijden, hiertoe verplicht in 1784. Deze dtb-registers uit de periode 1784-1938 noemt men de 'Matriken'. Ze zijn openbaar na honderd jaar. De dtb-registers van voor 1784 noemt men 'Altmatriken' of 'Kirchliche Matriken'. Deze basisbronnen komen ondermeer als scans online via matricula-online.eu. Indexen zijn bijvoorbeeld bij GenTeam te vinden. Vertegenwoordigers van beide producten hadden in Gotha een stand.
Beroepsgenealoog Thomas Scheuringer, die ik sprak bij de stand van het Verband deutschsprachiger Berufsgenealogen neemt waar dat de groeiende digitale beschikbaarheid van bronnen de belangstelling voor genealogie mee aanwakkert in Oostenrijk. Hij ziet dit ook bij de belangstelling voor de cursussen die hij geeft en de 'Stammtische' waaraan hij deelneemt, uitwisseling tussen onderzoekers. Wat hem daarbij opvalt is dat de laatste jaren meer jongeren op zijn cursussen komen en met onderzoek bezig zijn. In Oostenrijk is er daarbij een sterke verbinding met de Haus- und Hofgeschichte, en lokale geschiedenis. Hij verklaart dit - zoals vaker gebeurt - als een reactie op de globalisering. Onderzoek draagt bij aan de identiteit, worteling in de geschiedenis van familie en plaats.
 |
| Lezing over Die Spur der Ahnen (foto van de auteur) |
Die Spur der Ahnen
In Duitsland zijn er tenminste twee televisieprogramma's die zich met familiegeschiedenis bezighouden. De Westdeutscher Rundfunk (WDR) heeft Vorfahren gesucht, dat net als het Nederlandse Verborgen verleden de formule van Who Do You Think You Are gebruikt. Daarnaast is er het populaire Die Spur der Ahnen van de Mitteldeutscher Rundfunk (MDR), met als ondertitel 'elke familie heeft een geheim'. Het wordt op prime time uitgezonden.
De makers legden tijdens de Genealogentag de opzet van het programma uit. Er zijn drie lagen in elke aflevering: er is een stukje 'geschiedenis uit het geschiedenisboek', een familiegeschiedenisvraag die gaandeweg de uitzending van 30 minuten wordt beantwoord en een Moderator, de verteller die de twee eerste onderdelen verbindt. Het heeft de vorm van een gedramatiseerde documentaire, met korte sketches waarin delen van het verhaal nagespeeld worden. De serie beperkt zich tot de twintigste eeuw en daarbij moet er voldoende beeldmateriaal voorhanden zijn om het verhaal te kunnen vertellen. Niet verwonderlijk dat veel van de uitzendingen spelen rondom de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Is deze formule van een 'genealogisch Spoorloos' iets voor een van de Nederlandse omroepen?
Succesvolle aflevering Genealogentag
Al met al was deze Genealogentag een succes, mede dankzij de goede promotie, de mooie lokatie en het prachtige weer. Vergeleken met eerdere jaargangen leek het erop dat er wat meer jongeren waren dan anders: veertigers, dertigers en een enkele twintiger. Dat biedt hoop voor het voortbestaan van dit nuttige 'Genealogentreffen'.
Volgende Deutscher Genealogentag
De Deutscher Genealogentag 2016 wordt georganiseerd door de Interessengemeinschaft Ahnenforscher Ländle (IGAL) en gehouden van 30 september tot 2 oktober 2016 in het Oostenrijkse Bregenz aan de Bodensee (meer informatie op de website van IGAL).
